Badania hormonów

źródło: endokrynologia.net

 

Opis hormonów osi tarczycowej

Hormony tarczycy to:

• T4- tyroksyna – produkowana przez tarczycę – jest przekształcana do T3
• T3 – trójjodotyronina – także produkowana przez tarczycę, ale większość jej pochodzi z T4 – to właśnie jest hormon pobudzający metabolizm

Większość hormonów tarczycy jest związanych z białkami (nieczynnych) Ponieważ na poziom tychże białek mogą mieć wpływ różne czynniki- oznaczamy:

• FT4 – wolna tyroksynę
• FT3 – wolną trójjodotyroninę

Te badania są w zasadzie uniezależnione od poziomu białek, ale nie zawsze – dotyczy to zwłaszcza ciąży. W III trymestrze wiele laboratoriów obniżyło górną granicę FT4.
Do produkcji hormonów i wzrostu pobudza tarczycę TSH (tyreotropina) -hormon przysadki mózgowej. Jego wydzielanie jest hamowane na zasadzie ujemnej pętli sprzężenia zwrotnego przez hormony tarczycy (ściśle FT3). Dlatego przy nadmiarze hormonów tarczycy poziom TSH maleje, przy niedoborze – wzrasta .

Jak interpretujemy oznaczenia hormonów:

Zaczynamy od TSH:

• Najczulszym badaniem mówiącym o wydzielaniu hormonów przez tarczycę jest badanie TSH. To badanie jest tak czułe, że pokazuje nawet bezobjawowe zaburzenia czynności tarczycy, również takie, gdzie FT3-4 są w normie.

• Przy nadczynności (nadmiernej produkcji) tarczyca produkuje hormony zazwyczaj bez udziału TSH, dlatego jego poziom jest niski .

• Przy niedoczynności (niedostatecznej produkcji) na odwrót – wysoki.

• Jego wadą jest dość duża „bezwładność” – wolno zmienia się jego poziom – dlatego powtarzanie badań w krótkich okresach czasu, zwłaszcza tuż po zmianie leczenia jest bez sensu – wynik będzie dotyczył nie aktualnego stanu ale sprzed miesiąca.

• Drugą wadą jest możliwość nieprawidłowych wyników (najczęściej obniżenia) z innych przyczyn niż zaburzenia tarczycy

Niskie TSH:

• Aby potwierdzić chorobę tarczycy (zazwyczaj nadczynność tarczycy) u osób z niskim TSH stosujemy oznaczenia wolnych hormonów tarczycy FT3 albo/i FT4. W nadczynności przeważnie wyniki są podwyższone.

• Są to mniej czułe badania, ale mają też zalety – np. szybciej też zmienia się ich poziom w odpowiedzi na bodźce – np. zmianę leków. Często wystarcza tylko jedno z nich – które – decyduje lekarz.

• Istnieje pojęcie tzw podklinicznej (subklinicznej) nadczynności tarczycy – tylko obniżone TSH a pozostałe hormony w normie

• Nieprawidłowy poziom także może być spowodowany innymi czynnikami niż choroby tarczycy

Prawidłowe TSH:

• Oznaczanie innych hormonów w przypadku prawidłowego TSH zazwyczaj jest niecelowe

• Odstępstwa od tej reguły oczywiście są i wynikają z ograniczeń opisanych powyżej – "bezwładności" przy nagłym rzucie choroby lub obecności pozatarczycowych czynników wpływających na poziom TSH.
• Jeżeli jednak oznaczyliśmy FT3 lub FT4 mimo prawidłowego TSH i braku czynników zaburzających poziom TSH – oznaczenia te oczywiście powinny być prawidłowe. Jeżeli nie są – najczęściej mamy do czynienia z zaburzeniem oznaczenia FT3/FT4 z powodów pozatarczycowych.
• W stanach niedoboru jodu zdarza się nieco podwyższony lub graniczny poziom FT3 przy prawidłowych (granicznych wysokich) poziomach TSH

Wysokie TSH:

• Zazwyczaj świadczy o niedoczynności tarczycy.

• Jeżeli objawy pacjenta się z tym nie zgadzają – możemy oznaczyć FT4.

• Jeżeli nie ma wątpliwości co do rozpoznania niedoczynności – nie jest to konieczne. FT4 to mniej czułe badanie i w przypadku niewielkich przekroczeń TSH zazwyczaj jest w normie (tzw. subkliniczna niedoczynność). Oznaczenie FT4 w tej sytuacji służy do wykluczenia tzw. II-rzędowej nadczynności tarczycy .

• Oznaczenie FT3 w niedoczynności ma mniejszą wartość. W tej chorobie jest mało czułym oznaczeniem gdyż adaptacyjnie wzrasta obwodowa przemiana T4 i w T3. W niedoczynności tarczycy FT3 często jest prawidłowe a w niedoczynności z niedoboru jodu może być wysokie lub podwyższone

• Nie muszę już chyba przypominać o możliwości nieprawidłowych wyników bez choroby tarczycy

Tyle o badaniach hormonalnych. Są to oczywiście ogólne schematy, stosowane w najczęściej występujących chorobach. W niektórych rzadkich chorobach postępujemy inaczej, nie chcę Cię zanudzić na śmierć Szanowny Pacjencie dlatego nie o wszystkim piszę.

Odpowiedzi na najczęstsze pytania:

Oznaczenia T3 i T4 (całkowitych hormonów tarczycy) w ogóle nie powinny być stosowane (o ile uznamy, że żyjemy w XXI wieku w sercu Europy i Stołeczno-Królewskim Mieście Krakowie)– są to mało dokładne badania i często wprowadzają w błąd.

Przy niewielkich odbiegnięciach od normy podstawowym działaniem powinno być powtórzenie oznaczeń za pewien czas. Tak samo przy sprzecznych, nieprzystających do siebie wynikach badań.

Wiele chorób tarczycy ma charakter wolno postępujący i obserwacja wyjaśni sprawę. Opóźnienie leczenia przy niewielkim nasileniu choroby nie spowoduje jakichś istotnych następstw. Niedoczynność czy nadczynność tarczycy to nie nowotwór. Primum non nocere

Dlaczego tylko TSH Najczęstsze wątpliwości pacjentów skupiają się na tym pytaniu. Ano dlatego, że jest to badanie najczulsze. Ponieważ pokazuje efekt działania hormonów tarczycy – korzyść z jego zastosowania jest tak oczywista, że gra główną rolę.

Dal miłośników matematyki – zmiana poziomu TSH w porównaniu do T3-4 ma charakter wykładniczy

Badanie TSH ma swoje ograniczenia (ich lista jest długa) ale leczący lekarz zdaje sobie z nich sprawę i wie, kiedy należy użyć TSH a kiedy nie. Często nie ma potrzeby oznaczania wszystkich hormonów na raz.

Zważ Drogi Czytelniku, że im więcej oznaczeń tym większa możliwość błędu laboratoryjnego i wysnucia fałszywych wniosków. Jeżeli w diagnostyce chorób tarczycy do trzech hormonów dołożymy trzy przeciwciała, USG i scyntygrafię – prawdopodobieństwo błędów wcale nie jest małe.

W warunkach finansowania badań przez NFZ ważny jest także czynnik ekonomiczny – jeżeli zużyjemy wszystkie środki przez pierwszych kilka miesięcy w jaki sposób będziemy Ci mogli pomóc Szanowny Pacjencie np. w listopadzie i grudniu?

Centralna czyli II-rzędowa niedoczynność i nadczynność to całkiem inna (rzadka) choroba i powyższe schematy nie mają zastosowania. Polega ona na nieadekwatnym wydzielaniu TSH przez przysadkę. Na forach internetowych często mylone są zalecenia co centralnej niedoczynności z chorobą Hashimoto.